Ellis & Bernie

Les 2 – Op de vlucht

 

Naar Nederland

Nadat Adolf Hitler in 1933 aan de macht is gekomen, wordt het steeds onveiliger voor de joden in Duitsland. Ze verliezen hun baan en worden het slachtoffer van pesterijen en geweld. De nazi’s willen de joden uit hun land verdrijven en duizenden joden vluchten naar België, Nederland, Engeland en Amerika. Als hier teveel vluchtelingen naartoe komen, doen deze landen hun grenzen dicht. Ook de Nederlandse regering wil geen vluchtelingen meer. Alleen voor kinderen wordt een uitzondering gemaakt. In 1938 en 1939 komen ze met de trein naar Nederland. Zonder hun ouders, want die mogen niet mee. Tweeduizend kinderen worden in Nederland opgevangen. Een groepje kinderen gaat naar Den Haag, waar Ellis en Bernie wonen.

In deze les

 
• Wat is vluchten?
• Wat gebeurde er met de joodse vluchtelingenkinderen die naar Nederland kwamen?
• Hoe zou jij je voelen?

Eerst bekijk je het filmpje en lees je de tijdlijn. Daarna beantwoord je de vragen. Aan het eind van deze les maak je een opdracht. Daarin laat je zien wat jij ervan vindt.

Les 2: Tijdlijn

Kristallnacht

1938
Kristallnacht

In de nacht van 9 november worden Joodse winkels leeggeroofd en synagogen (= joodse kerk) in brand gestoken. Duizenden joden worden mishandeld en vermoord. Overal liggen glasscherven.

Kindertransport naar Nederland

1938
Kindertransport naar Nederland

De Nederlandse grens is dicht voor joodse vluchtelingen. Voor kinderen wordt een uitzondering gemaakt. Op 11 december komen 600 kinderen uit Duitsland en Oostenrijk naar Nederland. 100 kinderen vinden onderdak in Den Haag.

Begin Tweede Wereldoorlog

1939
Begin Tweede Wereldoorlog

Op 1 september trekt Duitsland de Poolse grens over. Engeland en Frankrijk verklaren dan de oorlog aan Duitsland. Dit is het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Duitsland bezet Nederland

1940
Duitsland bezet Nederland

Op 10 mei valt Duitsland Nederland binnen. De Duitsers voeren luchtaanvallen uit op vliegveld Ypenburg en andere belangrijke plekken. Op 14 mei wordt Rotterdam gebombardeerd. Een dag later geeft het Nederlandse leger zich over.

EERSTE GROTE KINDERTRANSPORT

Bron: Haags Gemeentearchief

Joodse kinderen komen op 11 december 1938 naar Den Haag

Op 11 december 1938 komen zeshonderd joodse kinderen naar Nederland. De jongste is twee jaar en de oudste zeventien. Ze hebben alleen een koffer met kleren bij zich. Speelgoed en waardevolle spullen mochten ze niet meenemen. Vijfhonderd kinderen gaan vanuit Hoek van Holland met de boot naar Engeland. Daar worden ze opgevangen in gezinnen. De andere honderd kinderen blijven in Nederland. Artsen controleren eerst of ze wel gezond zijn en geen besmettelijke ziektes hebben. Daarna gaan ze met vier HTM-bussen naar Den Haag.

Bron: Haags Gemeentearchief

Bron: Haags Gemeentearchief

Vraag 1

Waarom kwamen de kinderen naar Nederland denk je?

  • Ze kwamen hier hun kerstvakantie vieren.
  • Anders hadden ze niets te eten.
  • Het was niet meer veilig in hun land.
  • Ze hadden geen ouders meer.

Vraag 2

Weet je een ander voorbeeld van vluchtelingenkinderen die naar Nederland zijn gekomen? Het mag lang geleden zijn of pas gebeurd.

RUTH KOMT OOK NAAR NEDERLAND

Geboren: 25 juni 1928 Maagdenburg (Duitsland)
Overleden: 10 september 1943 Auschwitz (Polen)

Ruth Weile stapt op 11 december 1938 in Maagdenburg op de trein. Overal zitten kinderen. Ze kijkt uit het raam en denkt aan haar zieke moeder en haar vader, die in de gevangenis zit. Als het allang donker is komt ze in Nederland aan. Ze gaat mee in de bus naar Den Haag, die stopt bij een oud schoolgebouw. Daar blijft ze een paar weken. Pas als Ruth in Huize Cromvliet woont, kan ze weer buiten spelen. Na een half jaar moet ze weg, het volgende adres is een opvangkamp in Amsterdam. In deze stad wonen oom Berthold en tante Lucie. Die vragen aan het vluchtelingencomité of Ruth bij hen kan wonen. Maar dat mag niet. Ze mag alleen maar twee weken komen logeren, meer niet. Van Amsterdam gaat Ruth terug naar Den Haag, naar Huis ten Vijver. In dit ‘paleis’ woont ze met honderdvijftig kinderen. Twee maanden later pakt ze haar tas weer in en gaat naar Groningen … en dan naar Haren … en dan naar Amsterdam.

Bron: www.dokin.nl

Ruth Weile

 

Vraag 3

Hoe zou jij je voelen als je weg moest bij je ouders en steeds weer moest verhuizen?

HUIS TEN VIJVER

In september 1939 verhuist Ruth naar Huis ten Vijver in Scheveningen. De villa is van de joodse graanhandelaar Edelstein. De kinderen mogen er gratis wonen. De vloeren zijn van marmer en alle slaapkamers hebben een badkamer. De dure meubels zijn weggehaald en het Rode Kruis heeft houten bedden met stromatrassen neergezet. De meisjes wonen in het hoofdgebouw en de jongens in het koetshuis. De oudere kinderen helpen met opruimen en schoonmaken en zorgen voor de kleintjes. Het eten wordt klaargemaakt in een ziekenhuis in de buurt. Ze eten vaak soep, aardappelen en brood. Ruth blijft twee maanden in Huis ten Vijver.

Bron: Haags Gemeentearchief

joodse kinderen voor Huis ten Vijver

Bron: Haags Gemeentearchief

Huis ten Vijver

Vraag 4

Ruth ‘praat’ elke dag even met haar dagboek.
Wat denk je dat ze opschrijft op de laatste dag in Huis ten Vijver?

WALTER GAAT NAAR DE FAMILIE WIJSENBEEK

Geboren: 14 december 1929 Berlijn (Duitsland)
Overleden: oktober 1944 Auschwitz (Polen)

Walter Eylenburg loopt op 30 maart 1939 samen met zijn ouders en zus naar de trein in Berlijn. Zijn vader draagt zijn tas. Daarin heeft zijn moeder een paar kleren gestopt. Het gebloemde kussentje waarmee hij altijd slaapt, ligt bovenop. Geld of speelgoed mag niet mee. Vóór het station nemen ze afscheid, want uitzwaaien op het perron mag niet. Twee weken moet hij in een vluchtelingenkamp blijven en een half jaar in een oud en kaal gebouw in Rotterdam. Maar dan wordt alles beter. Walter gaat naar een gezin in Den Haag. Naar Eliza en Louis Wijsenbeek en hun zoontje Siep.

Eindelijk kan Walter weer buiten spelen. Hij gaat ook naar school. Maar de lessen zijn moeilijk te volgen. Zelfs nu hij voor de tweede keer in de vierde klas zit. De kinderen kijken hem aan, ze begrijpen niet wat hij zegt. Zijn moeder stuurt brieven, waar zijn vader dan iets bij schrijft. Af en toe schrijft hij zelf een briefje terug. Soms huilt hij met zijn hoofd onder de dekens en als hij wakker wordt, is zijn pyjama nat. Weer in bed geplast…

Bron: www.dokin.nl

Walter in Berlijn (r)

Bron: www.dokin.nl

Walter (l) met Siep en meneer Wijsenbeek

Vraag 5

Walter kwam met zeventig kinderen in een aparte treinwagon naar Nederland.
Wat mocht hij niet meenemen?

  • Winterjas
  • Knuffels
  • Ouders

  • Spelletjes
  • Kinderboeken
  • Schoenen

Vraag 6

Denk eens terug aan een dag waarop jij ergens nieuw was. Bijvoorbeeld op school, bij een sportclub of na een verhuizing. Hoe voelde jij je toen? Wat vond je moeilijk of juist leuk?

BRIEVEN VAN WALTER’S MOEDER

‘Beste mevrouw en meneer, vanmorgen vroeg kwam Walter’s brief met uw aardige briefje erbij. U kunt zich niet voorstellen hoe blij we zijn. Er is een steen van ons hart genomen. Ook al weten we dat er goed voor hem gezorgd is in de opvang in Rotterdam en dat zijn zus daar op hem lette. Maar hij is nog zo jong. Hij heeft een thuis en een school nodig. En vooral: een beetje moederliefde. Dat wilt u hem allemaal geven. Ik kan u daarvoor niet genoeg bedanken.’

Bron: www.dokin.nl - brief Elisabeth Eylenburg 21 september 1939

brief Walter’s moeder 1939

Brieven van de moeder van Walter

Elisabeth Eylenburg is de moeder van Walter. Ze schrijft veel brieven aan de familie Wijsenbeek en aan Walter. Want ze mist Walter verschrikkelijk en wil weten hoe het met hem gaat. Eliza Wijsenbeek en Walter schrijven haar steeds terug. Gelukkig zijn de brieven van Walter’s moeder bewaard gebleven.

‘Beste mevrouw Wijsenbeek, u heeft al een poosje niets laten horen. Ik vraag me af of Walter zich wel goed gedraagt. Misschien laat u niets horen omdat hij nog steeds in bed plast. In dat geval moet hij naar een dokter. Ik maak me echt zorgen. We zijn zo blij dat Walter in goede handen is. Erna (zus van Walter) schrijft dat hij bij u heel goed is terechtgekomen. Veel beter dan de andere kinderen.’

‘Ik was eigenlijk van plan om naar bed te gaan omdat ik zo moe ben. Maar ik ben zo blij met uw brief dat ik meteen wil terugschrijven…. Vaak voel ik dat u denkt: hoe kan een moeder gescheiden van haar kinderen leven? Vaak kan ik dat zelf ook niet begrijpen. Het lijkt wel of ik niet meer kan ademhalen. Toen we afscheid van Walter namen, dachten we dat het niet lang zou duren. We hadden niet op de oorlog gerekend.’

In augustus 1943 worden de ouders van Walter naar concentratiekamp Theresiënstadt gestuurd. Ze willen dat Walter bij hen komt en een dag later haalt de Sicherheitsdienst (inlichtingendienst van de nazi’s) hem op. Eliza Wijsenbeek wil hem eigenlijk niet laten gaan. Maar ze begrijpt ook wel dat zijn ouders hem graag bij zich willen hebben. Hij gaat met de trein naar Theresiënstadt en blijft daar ruim een jaar. Samen met zijn ouders moet hij in oktober 1944 naar Auschwitz. Als ze daar aankomen, worden ze meteen vergast.

Bron: www.dokin.nl - brief Elisabeth Eylenburg 20 november 1939

brief Walter’s moeder 1939

Bron: www.dokin.nl - brief Elisabeth Eylenburg 12 november 1941

brief Walter’s moeder 1941

Vraag 7

De moeder van Walter schreef brieven aan hem en zijn pleegouders. Ze miste hem heel erg.
Waarom denk je dat ze hem en zijn zus Erna naar Nederland liet gaan?

OPDRACHT: Maak een poster over vluchten

Maak alleen of met zijn tweeën een poster over mensen die nu op de vlucht zijn. Ben je ergens voor of ergens tegen? Wat wil je vertellen? Je kunt ook een bepaald gevoel laten zien (verdrietig, boos, blij). Presenteer de poster in de klas. Leg uit waarom je het zo gemaakt hebt.

Hiervoor heb je nodig: papier, kleurpotloden, stiften

Gebruik het werkblad in je werkboekje >

poster muur

VOORBEELDEN VAN POSTERS

asielmens

Contra vluchtelingen

pro vluchtelingen

Solivuist