Ellis & Bernie

Les 6 – Bevrijding

 

De geallieerden rukken op

Op 6 juni 1944 vechten de geallieerden vanuit Normandië naar het noorden van Europa. In het najaar is het zuiden van Nederland bijna helemaal bevrijd. Maar als de geallieerden de slag om Arnhem verliezen, stopt de opmars. Noord- en West-Nederland blijven bezet en in de Hongerwinter sterven 20.000 mensen in de grote steden. Ellis en haar familie houden het dankzij Wopke en Heiltje Kooistra vol op hun onderduikadres in Utrecht. Als Nederland bevrijd is, gaan ze terug naar Den Haag. Daar wacht Ellis elke dinsdagmiddag op Bernie. Maar hij komt niet meer terug.

In deze les

 
• Hoe was de bevrijding voor de joden?
• Wat was er bekend over vermiste personen?
• Wat was er met de spullen van de joden gebeurd?

Eerst bekijk je het filmpje en lees je de tijdlijn. Daarna beantwoord je de vragen. Aan het eind van deze les maak je een opdracht. Daarin laat je zien wat jij ervan vindt.

Les 6 - Tijdlijn

D-day

1944
D-day

De bevrijding van West-Europa begint op 6 juni. Geallieerden vechten vanuit Normandië naar het noorden van Europa.

Hongerwinter

1944
Hongerwinter

Noord- en West-Nederland zijn nog steeds bezet en er is bijna niets meer te eten. In de wintermaanden sterven duizenden mensen van de kou en ondervoeding.

Nederland bevrijd

1945
Nederland bevrijd

Op 5 mei geeft het Duitse leger zich over en is Nederland bevrijd. 102.000 Nederlandse joden hebben de kampen niet overleefd. 5.200 joden komen terug.

Ellis wacht op Bernie

1945
Ellis wacht op Bernie

Ellis heeft de oorlog overleefd. Elke dinsdagmiddag wacht ze op Bernie op hun bankje aan het Belgischeplein in Scheveningen. Maar hij komt niet meer terug.

Joodse overlevenden

Op 5 mei 1945 komt er een einde aan vijf jaar Duitse bezetting. Nederland is bevrijd en veel mensen gaan de straat op om feest te vieren. Koningin Wilhelmina is blij en houdt een toespraak op de radio, waarin ze iedereen bedankt die heeft meegewerkt aan de bevrijding. Veel mensen die met de Duitsers hebben samengewerkt worden gearresteerd. In de eerste maanden komen 5200 joden terug uit de kampen. Pas later wordt bekend dat 102.000 Nederlandse joden de nazi-kampen niet hebben overleefd. De joden die zijn teruggekomen, zijn weken onderweg geweest. Sommigen krijgen geen warm welkom. Hun huizen en spullen zijn ingepikt en ze worden afgesnauwd. Anderen worden met open armen ontvangen.

Bevrijding in Den Haag op het Buitenhof

Bevrijding in Den Haag

Vraag 1

Voor wie was het geen feest toen de oorlog in Nederland was afgelopen?

Vraag 2

Waarom werden de joden niet goed opgevangen?

Ellis weer vrij

Op Bevrijdingsdag vertelt Wop Kooistra aan alle buren in de Spaarnestraat in Utrecht dat hij ze iets wil laten zien. Op dat moment lopen Ellis, Bob, hun vader en tante Mien en vijf andere onderduikers uit zijn huis de straat op. Iedereen is stomverbaasd! Ze hadden niets gemerkt van de onderduikers. Eindelijk kan Ellis weer buiten lopen, met iedereen praten, zich vrij voelen!

Ellis zit derde van rechts. Bob staat eerste van rechts. Tante Mien en Ellis' vader staan vijfde en zesde van rechts.

Bevrijdingsfoto met onderduikers, familie Kooistra en twee Engelse soldaten. Ellis zit derde van rechts.

Vraag 3

Ellis was blij dat ze weer vrij was. Wat houdt vrij zijn volgens jou in?

Piano

Een paar dagen na de bevrijding vinden Ellis en haar familie een logeeradres bij oom Willem in Amsterdam. Ze kunnen niet terug naar hun huis in Den Haag want het is verhuurd. Al hun spullen zijn meegenomen: tafels, stoelen, lampen, de schilderijen aan de muur, pannen uit de keuken, het servies van oma, de boeken, kasten met kleding, het hele huis is leeg. Ook de spullen in het huis van oom Willem zijn verdwenen. Gelukkig krijgt Ellis haar piano wel terug. Die staat bij de pianostemmer in huis. Hij heeft net zolang gezocht tot hij haar familie heeft gevonden. In 1941, toen de Jodenvervolging was begonnen had hij gezegd: ‘Meneer Paraira, ze plunderen de huizen van de joden. Ik zal de piano voor u bewaren en als alles voorbij is, komt hij weer bij u terug.’

Piano van Ellis

Piano van Ellis

Stelen van de joden

Na de oorlog kon Ellis weer op haar eigen piano spelen. Dat was heel bijzonder. Want de meeste joden die terugkwamen na de oorlog, waren al hun spullen kwijt. Die waren geroofd door de Duitsers of door hebberige Nederlanders.

Meteen al in de eerste weken van de oorlog plunderen de Duitsers alle joodse bibliotheken en archieven. Daarna moeten de joden hun dure kunstwerken gedwongen verkopen aan de Duitsers. Ze krijgen daar heel weinig geld voor terug. Hitler wil deze kunstwerken tentoonstellen in zijn eigen museum, het Führer-museum .

In 1941 pakken de Duitsers het groter aan. Alle joden zijn verplicht hun contante geld en banktegoeden naar de joodse bank Lippmann, Rosenthal en Co te brengen. De Duitsers hebben deze bank overgenomen en er een roofbank van gemaakt. Niemand krijgt zijn geld ooit nog terug. Een jaar later moet de joodse bevolking ook kostbare sieraden en dure verzekeringen naar deze bank brengen. Ook daar zien ze nooit meer iets van terug.

Zodra de joden worden weggevoerd, roven de Duitsers hun huizen leeg. Vaak gebeurt dat met hulp van Nederlandse verhuisbedrijven en helpers die ook wat geld willen ‘verdienen’. In de kampen geven de joden hun laatste bezittingen af, zoals geld, kleding en trouwringen. In de vernietigingskampen halen de nazi’s de gouden kiezen en vullingen uit de lichamen van de joden die in de gaskamers zijn omgekomen.

Sommige joden brengen hun spullen naar buren of vrienden. Dat gebeurt ook met de piano van Ellis. Na de oorlog krijgt ze die weer terug van de pianostemmer. Gelukkig zijn er meer mensen die de joden willen helpen en na de oorlog hun spullen weer teruggeven. Maar er zijn ook mensen die dat niet doen. Na de oorlog kunnen zij zich zogenaamd niet meer herinneren dat ze spullen in bewaring hebben gekregen.

Niet alleen joden maar ook andere groepen worden beroofd, zoals ‘zigeuners’ en Jehova’s getuigen . Maar de Duitsers stelen het meest van de joden.

Bronnen:
www.oorlogsgetroffenen.nl
Artikel Trouw

Joodse woningen worden leeggehaald

Joodse woningen worden leeggehaald


Vraag 4

Wie hebben het huis van Ellis leeggeroofd denk je? (Je mag meerdere antwoorden aankruisen)

  • Mensen in de straat.
  • de nazi’s.
  • De geallieerden.

Vermiste mensen

Na de oorlog komen mensen die de nazi-kampen hebben overleefd weer terug naar Nederland. Over tienduizenden mensen die naar Duitsland en Polen moesten is niets bekend. Die worden vermist. Niet alleen joodse Nederlanders worden vermist maar ook krijgsgevangenen, mensen die in de Duitse fabrieken moesten werken en mensen die bij het Duitse leger waren gegaan. Het Rode Kruis krijgt als taak al die vermiste Nederlanders op te sporen. Tientallen medewerkers gaan op zoek naar informatie. Ze speuren in het archief van de Joodse Raad, administraties van concentratie- en vernietigingskampen en kijken op deportatielijsten. Ze houden ook interviews met overlevenden uit de kampen en andere mensen die iets weten. Als er informatie over iemand is gevonden, sturen ze een bericht naar familieleden die nog leven.

Het Nederlandse Rode Kruis

Kaart Bernie uit het archief van de Joodse Raad

Kaart van Bernie uit archief Joodse Raad

Vraag 5

Het oorlogsarchief bestaat nog steeds. Welke mensen maken gebruik van dit archief denk je?

Bernie

Stukje bij beetje ontdekt Ellis dat niemand van de familie van haar moeder en vader en tante Mien meer in leven is. Iedereen is dood. Ze kan niet huilen, het is te erg om waar te zijn. Als ze aan Bernie denkt, krijgt ze het benauwd. Elke dinsdagmiddag gaat ze naar hun bankje aan het Belgischeplein, om daar op hem te wachten. In augustus 1945 hoort Ellis dat alle overlevenden terug zijn uit de kampen. Omdat Bernie er nog steeds niet is, begrijpt ze dat hij niet meer leeft. Veel later leest Ellis een brief van het Rode Kruis waarin staat dat Bernie en zijn familie waarschijnlijk ‘door ziekte, uitputting of vergassing om het leven zijn gekomen’.

Brief Rode Kruis over Bernie en zijn ouders

Brief Rode Kruis over Bernie en zijn ouders

Vraag 6

Schrijf op wat er over Bernie (Barend Spier) in de verklaring van het Rode Kruis staat.

Vraag 7

Hoe zal Ellis zich gevoeld hebben toen ze hoorde dat Bernie niet meer zou terugkomen?

Dagboeken van Bernie en Ellis

In de zomer van 1945 neemt Ellis een beslissing. Ze wil verder met haar leven, ook al is Bernie er niet meer. Zoveel mensen hebben hun leven voor haar geriskeerd. In december 1945 trouwt ze met Elmi Lehman, een soldaat uit Palestina. Uitgerekend op hun trouwdag brengt iemand het dagboek van Bernie. Meer dan zestig jaar later, in 2007, besluit Ellis samen met haar dochter Shula de dagboeken van haarzelf en van Bernie te lezen. Samen zoeken ze uit wat er met hem gebeurd is en maken een mooi boek hierover.
Dagboek Bernie (l) en Ellis (r)

Dagboek Bernie (l) en Ellis (r)

Vraag 8

Hoe denk je dat Ellis reageerde toen ze het dagboek van Bernie kreeg?

Vraag 9

Ellis en Bernie mochten niet vrij zijn, ze moesten dood omdat ze joods waren. Ellis heeft de oorlog gelukkig overleefd. Wat zou je tegen haar willen zeggen?

OPDRACHT: SAMEN OP EEN BANKJE

Ellis en Bernie zaten veel op hun bankje aan het Belgischeplein. Daar droomden ze over hun toekomst. Bankjes zijn leuk om op te chillen, hangen, dromen, kletsen, plagen, zoenen, noem maar op.

Met wie?
Je kiest een bankje bij jou in de buurt uit. Met wie zou je op dat bankje willen zitten? Met iemand die je leuk vindt? Iemand waar je verliefd op bent? Of juist iemand die je niet zo leuk vindt? Het is de bedoeling dat je een persoonlijke vraag stelt. Zodat je die persoon beter leert kennen. Je kunt bijvoorbeeld vragen: Wat doe jij het liefst? Wat zou je graag willen veranderen? Wie is je grote voorbeeld? Zou een vluchteling een nachtje in jouw bed mogen slapen?

Wat ga je doen?
• Stap 1: Vraag iemand mee naar een bankje in de buurt.
• Stap 2: Wat wil je over die persoon weten?
• Stap 3: Ga samen naar het bankje.
• Stap 4: Stel een vraag en luister goed naar het antwoord.
• Stap 5: Schrijf het antwoord op en maak een foto van jullie tweeën.
• Stap 6: Print de foto uit of teken de foto na en plak die in je werkboekje.
• Stap 7: Schrijf jouw vraag en het antwoord erbij.

Hiervoor heb je nodig: pen en papier, smartphone of camera

Ellis en Bernie op bankje